پیاده‌روی اربعین از چه سالی آغاز شد؟ + نخستین سفر ایرانیان

پاسخ کوتاه و مستقیم به این پرسش که «پیاده‌روی اربعین برای ایرانیان از چه سالی به صورت گسترده شروع شد؟» سال ۱۳۸۲ شمسی (۲۰۰۳ میلادی) است. این سال، نقطه عطفی در تاریخ این سفر معنوی برای مردم ایران محسوب می‌شود.

در این مقاله، ضمن بررسی ریشه‌های تاریخی این سنت و اینکه چرا مردم در اربعین پیاده روی میکنند؟، به طور ویژه به این موضوع می‌پردازیم که چگونه پس از سال‌ها وقفه، مسیر کربلا بار دیگر به روی زائران ایرانی گشوده شد و این حرکت عظیم شکل گرفت.

تاریخچه پیاده‌روی اربعین، از جابر انصاری تا دوران معاصر

سنت زیارت اربعین با پای پیاده، قدمتی به درازای تاریخ کربلا دارد. اولین زائر شناخته‌شده حرم امام حسین (ع) در روز اربعین، جابِر بن عبدالله انصاری، از یاران پیامبر اسلام (ص) بود که در سال ۶۱ هجری قمری، چهل روز پس از واقعه عاشورا، خود را با پای پیاده به کربلا رساند. این حرکت، سرآغازی بر یک سنت معنوی شد که در طول تاریخ، با وجود فراز و نشیب‌های فراوان، توسط علما و شیعیان زنده نگه داشته شد.

در دوران مختلف، به خصوص در زمان حکومت‌های شیعی مانند آل بویه، این سنت ترویج می‌شد. در قرون اخیر نیز بزرگانی چون شیخ مرتضی انصاری و میرزا حسین نوری، با اهتمام به این پیاده‌روی، آن را دوباره احیا کردند. با این حال، این حرکت همواره با محدودیت‌ها و خطراتی از سوی حکومت‌های مخالف مواجه بود.

دوران تاریک حکومت بعث

با روی کار آمدن حزب بعث و حکومت صدام حسین در عراق، برگزاری هرگونه مراسم مذهبی شیعی، از جمله پیاده‌روی اربعین، با محدودیت‌های شدید و سرکوب مواجه شد. حکومت بعث که از اجتماعات مذهبی واهمه داشت، این راهپیمایی را نمادی از قدرت و اتحاد شیعیان می‌دید و آن را تهدیدی برای خود تلقی می‌کرد.

در این دوره که چندین دهه به طول انجامید، مسیر کربلا عملاً به روی زائران، به ویژه زائران ایرانی که به دلیل جنگ تحمیلی و روابط تیره دو کشور امکان سفر نداشتند، بسته بود. پیاده‌روی اربعین به صورت مخفیانه و توسط تعداد اندکی از شیعیان عراقی و با پذیرش خطرات جانی و امنیتی انجام می‌شد. اوج این سرکوب‌ها در انتفاضه صفر ۱۳۹۷ قمری (اسفند ۱۳۵۵ شمسی) بود که در آن، زائران اربعین توسط نیروهای امنیتی رژیم بعث به شهادت رسیدند و شمار زیادی دستگیر شدند.

سال ۱۳۸۲ بازگشایی راه کربلا و تولد یک حماسه

نقطه عطف ماجرا، سقوط حکومت صدام حسین در فروردین سال ۱۳۸۲ (آوریل ۲۰۰۳) بود. با برچیده شدن سایه دیکتاتوری از عراق، بزرگترین مانع بر سر راه زیارت عتبات عالیات برداشته شد. در همان اولین اربعین پس از سقوط صدام، که مصادف با اردیبهشت ۱۳۸۲ بود، شیعیان عراق پس از سال‌ها ممنوعیت، حماسه‌ای بزرگ آفریدند و میلیون‌ها نفر مسیر نجف تا کربلا را پیاده پیمودند.

خبر این بازگشایی، شور و اشتیاق وصف‌ناپذیری در میان مردم ایران ایجاد کرد. عاشقان حسینی که سال‌ها در حسرت زیارت کربلا بودند، فرصتی دوباره یافتند. اگرچه در سال اول، حضور ایرانیان به دلیل شرایط خاص پس از جنگ و نبود سازماندهی، گسترده نبود، اما همین حضور اولیه، سرآغاز حرکتی شد که در سال‌های بعد به یک کنگره میلیونی تبدیل گشت.

از سال ۱۳۸۲ به بعد، هر سال بر تعداد زائران ایرانی افزوده شد. این رشد تصاعدی، نیازمند سازماندهی و ایجاد زیرساخت‌های لازم بود. رفته‌رفته نهادهایی مانند سازمان حج و زیارت و ستاد بازسازی عتبات عالیات، در کنار گروه‌های مردمی، مسئولیت ساماندهی این سفر، صدور ویزا، و ارائه خدمات به زائران را بر عهده گرفتند.

اطلاعات کاربردی برای زائران پیاده‌روی اربعین

برای کسانی که قصد دارند این سفر معنوی را تجربه کنند، دانستن برخی نکات کلیدی می‌تواند مفید باشد.

پدیده “جاماندگان اربعین”: تجلی عشق در داخل مرزها

در سال‌های اخیر و با افزایش اشتیاق برای حضور در پیاده‌روی اربعین، حرکتی نمادین در داخل ایران نیز شکل گرفته است. افرادی که به هر دلیلی امکان سفر به عراق را ندارند، در روز اربعین در شهرهای خود در مسیرهایی که به اماکن متبرکه ختم می‌شود، راهپیمایی می‌کنند. این مراسم که به «پیاده‌روی جاماندگان اربعین» مشهور است، بزرگترین نمونه آن در تهران از میدان امام حسین (ع) تا حرم حضرت عبدالعظیم حسنی (ع) در شهر ری برگزار می‌شود و جلوه‌ای دیگر از عشق به امام حسین (ع) را به نمایش می‌گذارد.

جمع‌بندی

در پاسخ به پرسش اصلی باید گفت که شروع رسمی و گسترده پیاده‌روی اربعین برای ایرانیان به سال ۱۳۸۲ و پس از سقوط رژیم بعث عراق بازمی‌گردد. این رویداد، که پیش از آن برای دهه‌ها به دلیل موانع سیاسی و امنیتی ممکن نبود، به سرعت به یکی از بزرگترین و باشکوه‌ترین گردهمایی‌های مذهبی جهان با حضور میلیون‌ها ایرانی تبدیل شد. این سفر، فراتر از یک آیین مذهبی، امروزه نمادی از عشق، اتحاد و استقامت است که هر ساله در مسیر نجف تا کربلا تجلی می‌یابد.