آیا اربعین سنت است یا بدعت؟ + اربعین در کلام امامان
زمان مطالعه: 8 دقیقه
اشتراک گذاری:
مهر 2, 1404
بدعت چیست و چه چیزی بدعت نیست؟
برای پاسخ به این سوال که آیا اربعین بدعت است، ابتدا باید تعریف دقیقی از «بدعت» داشته باشیم.
- معنای لغوی: بدعت به معنای ایجاد چیزی نو و بی‌سابقه است.
- معنای اصطلاحی در دین: در اصطلاح دینی، بدعت به معنای وارد کردن یا کاستن چیزی در دین (به‌ویژه در بخش عقاید و عبادات اصلی) و نسبت دادن آن به خداوند و شریعت است، در حالی که هیچ ریشه و اساسی در قرآن و سنت پیامبر (ص) و اهل بیت (ع) ندارد.
نکته کلیدی در تعریف بدعت این است که فرد یا گروهی، یک عمل را به عنوان جزء واجب یا اصلی دین معرفی کنند که در واقع چنین نیست. برای مثال، اگر کسی بگوید خواندن یک سوره خاص بعد از نماز ظهر واجب است و این جزئی از دین خداست، مرتکب بدعت شده است؛ زیرا چنین حکمی در دین وجود ندارد.
اما هر کار نویی بدعت حرام نیست. بسیاری از کارها در زمان پیامبر (ص) وجود نداشتند اما امروز جزء جدایی‌ناپذیر زندگی دینی ما هستند؛ مانند چاپ قرآن، ساختن مساجد با معماری‌های نوین، استفاده از بلندگو برای اذان یا برگزاری کلاس‌های تفسیر قرآن. این‌ها ابزارها و روش‌های جدیدی برای انجام همان دستورات دینی هستند و چون کسی آن‌ها را به عنوان یک «واجب دینی جدید» معرفی نمی‌کند، بدعت محسوب نمی‌شوند.
ریشه‌های تاریخی و روایی زیارت اربعین حسینی
حال که با مفهوم بدعت آشنا شدیم، به سراغ اربعین حسینی می‌رویم. آیا این پدیده، یک امر نوظهور و بی‌ریشه است؟ تاریخ و روایات به ما پاسخ می‌دهند.
اولین زائر اربعین
بسیاری از مورخان بزرگ شیعه و سنی، اولین زیارت اربعین را به جابر بن عبدالله انصاری، از یاران نزدیک و کهنسال پیامبر اسلام (ص)، نسبت می‌دهند. طبق گزارشات تاریخی، جابر به همراه یکی از تابعین به نام عطیه عوفی، در اولین اربعین پس از واقعه عاشورا (سال ۶۱ هجری) خود را به کربلا رساند و به عنوان اولین زائر، مزار مطهر امام حسین (ع) و یارانش را زیارت کرد. این حرکت تاریخی، یک سنگ بنا و الگویی برای زیارت امام حسین (ع) در روز بیستم ماه صفر شد.
زیارت اربعین در کلام امامان (ع)
مهم‌ترین سند روایی که به زیارت اربعین اعتبار ویژه‌ای می‌بخشد، حدیثی معروف از امام حسن عسکری (ع)، امام یازدهم شیعیان است. ایشان در این روایت می‌فرمایند:
«نشانه‌های مؤمن پنج چیز است: خواندن پنجاه و یک رکعت نماز (واجب و نافله) در شبانه‌روز، زیارت اربعین، انگشتر به دست راست کردن، پیشانی بر خاک ساییدن (در سجده) و بلند گفتن بسم الله الرحمن الرحیم در نماز.»
این حدیث به صراحت «زیارت اربعین» را یکی از نشانه‌های برجسته فرد باایمان معرفی می‌کند. این توصیه مستقیم از سوی امام معصوم (ع)، نه تنها این عمل را از دایره بدعت خارج می‌کند، بلکه به آن جایگاهی ویژه به عنوان یک عمل مستحب و سفارش‌شده (سنت) می‌بخشد.
آیا پیاده‌روی اربعین بدعت است؟
ممکن است برخی بپذیرند که اصل زیارت اربعین سنت است، اما بپرسند: «این پیاده‌روی میلیونی و شکل امروزی آن از کجا آمده؟ آیا این شیوه جدید، بدعت نیست؟»
اینجا باید بین «اصل عمل» و «شیوه انجام عمل» تفاوت قائل شویم.
- اصل عمل: زیارت امام حسین (ع) در روز اربعین که طبق حدیث امام عسکری (ع) یک سنت مؤکد و مستحب است.
- شیوه انجام عمل: پیاده‌روی برای رسیدن به کربلا.
پیاده‌روی برای زیارت، خود یک امر دارای سابقه در سیره بزرگان دین است. در گذشته نیز بسیاری از ائمه اطهار (ع) و علما با پای پیاده به زیارت خانه خدا (حج) یا مزار پیامبر (ص) و دیگر امامان می‌رفتند. این کار به نشانه تواضع، سختی کشیدن در راه محبوب و درک عمیق‌تر مسیر معنوی انجام می‌شد.
بنابراین، پیاده روی اربعین بدعت است یک گزاره نادرست است. چرا؟ چون:
- اصل زیارت، مستحب و دارای ریشه روایی است.
- پیاده روی، تنها یک شیوه برای انجام این عمل مستحب است و کسی ادعا نکرده که خودِ این پیاده‌روی یک «واجب شرعی جدید» است.
- اگر در گذشته این راهپیمایی به شکل امروزی وجود نداشت، به دلیل شرایط سخت سیاسی و امنیتی حاکم بر شیعیان در دوران حکومت‌های اموی و عباسی بود که هرگونه تجمع و ابراز ارادت به اهل بیت (ع) را به شدت سرکوب می‌کردند. امروز که آن موانع برداشته شده، این سنت مستحب به شکلی پرشورتر و گسترده‌تر تجلی یافته است.
پاسخ به چند پرسش رایج درباره پیاده‌روی اربعین
برای شفافیت بیشتر، به برخی از سوالات و شبهات پرتکرار در این زمینه پاسخ می‌دهیم.
آیا پیاده‌روی اربعین واجب است؟
خیر، به هیچ وجه. پیاده روی اربعین و حتی اصل زیارت اربعین از واجبات دینی نیست، بلکه یک عمل مستحب مؤکد است. هیچ فقیه و عالمی آن را واجب ندانسته و همین نکته، مهم‌ترین دلیل برای بدعت نبودن آن است. بدعت زمانی رخ می‌دهد که عمل غیرواجب، به عنوان واجب معرفی شود.
آیا پیاده‌روی اربعین سخت است؟ معایب آن چیست؟
بله، آیا پیاده روی اربعین سخت است؟ قطعاً. طی کردن مسافت طولانی، خستگی، تاول زدن پاها و کمبود امکانات در برخی نقاط، بخشی از این سفر است. اما شرکت‌کنندگان در این مراسم، این سختی‌ها را «معایب» نمی‌بینند. از دیدگاه آنان، این سختی‌ها بخشی از فرآیند خودسازی، تمرین صبر، و ابراز عشق و ارادت است. این رنج مقدس، راهی برای همذات‌پنداری با مصائب اهل بیت (ع) و پالایش روح تلقی می‌شود.
آیا اربعین کاری حرام است؟
با توجه به مستندات روایی و تاریخی و عدم مغایرت آن با اصول مسلم اسلام، هیچ دلیلی برای حرام بودن زیارت اربعین یا پیاده‌روی برای آن وجود ندارد. این عمل در چارچوب شعائر دینی و ابراز محبت به اهل بیت پیامبر (ص) قرار می‌گیرد که مورد تأکید قرآن و روایات است.
آثار و برکات پیاده‌روی اربعین
اگرچه پیاده روی اربعین کربلا یک عمل دینی است، اما آثار آن مرزهای فردی و مذهبی را درنوردیده است.
- آثار فردی پیاده‌روی اربعین: این سفر، یک اردوی فشرده خودسازی است. زائر در این مسیر صبر، کنترل نفس، قدرشناسی، ایثار و توکل را تمرین می‌کند. بسیاری از شرکت‌کنندگان از این سفر به عنوان یک نقطه عطف در زندگی معنوی خود یاد می‌کنند.
- آثار اجتماعی پیاده روی اربعین: این راهپیمایی عظیم، نماد وحدت و برادری اسلامی است. افراد با ملیت‌ها، زبان‌ها و فرهنگ‌های مختلف، در کنار هم قدم برمی‌دارند و تصویری بی‌نظیر از همدلی و انسانیت را به نمایش می‌گذارند. مهمان‌نوازی بی‌چشمداشت مردم عراق (در قالب موکب‌ها) خود به یک فرهنگ جهانی تبدیل شده است.
- آثار جهانی پیاده روی اربعین: پیام امام حسین (ع)، پیام آزادگی، عدالت‌خواهی و مبارزه با ظلم است. این پیام‌ها جهانی و فرادینی هستند. راهپیمایی اربعین این پیام را در مقیاسی جهانی فریاد می‌زند و به نمادی از مقاومت صلح‌آمیز در برابر ستم تبدیل شده است.
نتیجه‌گیری
با کنار هم قرار دادن تمام شواهد، می‌توان به یک نتیجه‌گیری روشن دست یافت:
- مفهوم بدعت: بدعت به معنای افزودن یک اصل جدید به دین و واجب شمردن آن است.
- ریشه زیارت اربعین: اصل زیارت اربعین ریشه در تاریخ صدر اسلام (زیارت جابر) و توصیه مستقیم امام معصوم (ع) (حدیث امام عسکری) دارد؛ بنابراین یک «سنت» است، نه بدعت.
- ماهیت پیاده روی: پیاده‌روی اربعین، یک «شیوه» و «تجلی» باشکوه برای اجرای آن سنت مستحب است، نه یک حکم واجب جدید. این حرکت، مصداق تعظیم شعائر الهی است که در شرایط امن امروزی امکان‌پذیر شده است.
در نهایت، اربعین بیش از آنکه یک مناسک صرف باشد، یک حرکت عمیق فرهنگی، اجتماعی و معنوی است. حرکتی که قلب‌ها را به هم نزدیک می‌کند و پیام عشق، ایثار و عدالت را به گوش جهان می‌رساند. قضاوت درباره بدعت بودن یا نبودن آن، نیازمند تفکیک میان «اصل حکم» و «کیفیت اجرا» است؛ تفکیکی که نشان می‌دهد اربعین نه تنها بدعت نیست، بلکه ریشه‌هایی عمیق در سنت اسلامی دارد.