چرا اربعین در عراق یک روز بعد از ایران است؟

تقویم قمری و رؤیت هلال ماه

برای درک کامل تفاوت روز اربعین در ایران و عراق، ابتدا باید با اساس کار تقویم قمری آشنا شویم. تقویم ما مسلمانان، که به آن تقویم هجری قمری می‌گویند، بر اساس چرخش ماه به دور زمین استوار است.

• شروع هر ماه: شروع هر ماه قمری (مانند محرم، صفر، رمضان و…) با دیدن هلال ماه نو (که به آن «استهلال» می‌گویند) آغاز می‌شود.
• پایان هر ماه: یک ماه قمری می‌تواند ۲۹ روزه یا ۳۰ روزه باشد. اگر هلال ماه در شامگاه روز بیست و نهم دیده شود، آن ماه تمام شده و فردای آن روز، روز اول ماه جدید خواهد بود. اما اگر به هر دلیلی (مانند ابری بودن هوا یا نازک و ضعیف بودن هلال) ماه دیده نشود، آن ماه ۳۰ روزه در نظر گرفته می‌شود.

اربعین حسینی در روز بیستم ماه صفر قرار دارد. بنابراین، تاریخ دقیق آن کاملاً به این بستگی دارد که روز اول ماه صفر چه زمانی آغاز شده باشد. همین‌جا است که منشأ اصلی فرق اربعین ایران و عراق مشخص می‌شود.

دلیل اصلی تفاوت اربعین ایران و عراق

همان‌طور که گفتیم، همه‌چیز به رؤیت هلال ماه صفر بستگی دارد. اما روش و معیار تأیید این رؤیت در ایران و عراق کمی با یکدیگر متفاوت است. این تفاوت، یک اختلاف علمی و فقهی است، نه سیاسی یا اجتماعی.

معیار رؤیت هلال در ایران

در ایران، مسئولیت اعلام شروع ماه‌های قمری بر عهده ستاد استهلال دفتر رهبری است. این ستاد از روشی ترکیبی و بسیار دقیق استفاده می‌کند:

1. استفاده از محاسبات نجومی: کارشناسان با استفاده از نرم‌افزارهای پیشرفته نجومی، وضعیت هلال ماه را در نقاط مختلف کشور پیش‌بینی می‌کنند.
2. رصد میدانی گسترده: بیش از ۱۰۰ گروه رصدی مجهز در سراسر ایران مستقر می‌شوند. این گروه‌ها از ابزارهای پیشرفته‌ای مانند تلسکوپ و دوربین‌های دوچشمی برای دیدن هلال ماه استفاده می‌کنند.
3. مبنای فقهی: بر اساس نظر فقهی رهبر ایران، آیت‌الله خامنه‌ای، اگر هلال ماه حتی با استفاده از ابزار (تلسکوپ یا دوربین) نیز رویت شود، برای اثبات شروع ماه جدید کافی است.

بنابراین، اگر در غروب روز بیست و نهم محرم، هلال ماه صفر حتی اگر بسیار نازک باشد و فقط با تلسکوپ دیده شود، فردای آن روز در ایران اول صفر اعلام می‌شود.

معیار رؤیت هلال در عراق

در عراق، بسیاری از شیعیان و همچنین مدیریت حرم‌های مطهر، از نظر فقهی مرجع بزرگ جهان تشیع، آیت‌الله سیستانی، پیروی می‌کنند. دفتر ایشان در نجف اشرف مسئولیت استهلال و اعلام شروع ماه‌های قمری را بر عهده دارد.

مبنای فقهی آیت‌الله سیستانی برای رؤیت هلال کمی متفاوت است:

1. تأکید بر رؤیت با چشم غیرمسلح: بر اساس نظر ایشان، هلال ماه باید با چشم عادی و بدون استفاده از ابزار دیده شود. رؤیت هلال با تلسکوپ یا دوربین به‌تنهایی برای اثبات شروع ماه کافی نیست.
2. شرایط رؤیت: هلال باید در افق منطقه به‌گونه‌ای باشد که برای مردم عادی با چشم غیرمسلح قابل رؤیت باشد.

یک سناریوی ساده برای درک بهتر موضوع

حالا بیایید ببینیم چرا اربعین ایران با عراق یک روز فرق دارد. یک مثال ساده همه‌چیز را روشن می‌کند:

فرض کنید شامگاه ۲۹ محرم است. محاسبات نجومی نشان می‌دهد که هلال ماه صفر بسیار نازک و کم‌نور است و ارتفاع کمی از افق دارد.

• در ایران: گروه‌های رصدی با تلسکوپ‌های قوی خود به جستجوی ماه می‌پردازند و موفق به دیدن آن می‌شوند. بر اساس همین رؤیت با ابزار، ستاد استهلال دفتر رهبری اعلام می‌کند که فردا، اول ماه صفر است.
• در عراق: رصدگران با چشم عادی به افق نگاه می‌کنند، اما به دلیل نازکی و کم‌نور بودن هلال، قادر به دیدن آن نیستند. چون شرط رؤیت با چشم غیرمسلح محقق نشده، دفتر آیت‌الله سیستانی اعلام می‌کند که ماه محرم ۳۰ روزه بوده و پس‌فردا، روز اول ماه صفر خواهد بود.

نتیجه چه می‌شود؟

ماه صفر در عراق یک روز دیرتر از ایران آغاز می‌شود. این اختلاف یک روزه در تمام روزهای ماه صفر ادامه پیدا می‌کند و در نهایت باعث می‌شود که روز بیستم صفر، یعنی اربعین، در عراق یک روز بعد از ایران باشد.

آیا این تفاوت همیشه اتفاق می‌افتد؟

خیر، این تفاوت همیشگی نیست. در سال‌هایی که هلال ماه در شامگاه بیست و نهم به‌اندازه کافی قوی، پرنور و ضخیم باشد که هم با چشم مسلح و هم با چشم غیرمسلح به‌راحتی در هر دو کشور دیده شود، آغاز ماه صفر در ایران و عراق یکسان خواهد بود و در نتیجه، اربعین نیز در یک روز مشترک برگزار خواهد شد. تفاوت تاریخ اربعین ایران و عراق تنها در سال‌هایی رخ می‌دهد که هلال ماه در وضعیت مرزی قرار دارد.

تکلیف زائران چیست؟ کدام تاریخ را مبنا قرار دهیم؟

این مهم‌ترین سؤال برای زائران اربعین است. پاسخ بسیار ساده و روشن است: ملاک اصلی برای تمام مراسم‌ها و برنامه‌ریزی‌ها در عراق، تقویم رسمی اعلام‌شده در عراق است.

• برنامه‌ریزی سفر: سفر خود را طوری تنظیم کنید که در روز اربعینِ اعلام‌شده توسط دولت و مراجع دینی عراق، در کربلا حضور داشته باشید.
• راهپیمایی اربعین (مشایه): اوج حرکت زائران و فعالیت موکب‌ها بر اساس تقویم عراق تنظیم می‌شود. اگر طبق تقویم ایران حرکت کنید، ممکن است کمی زودتر به کربلا برسید و از شور و حال روزهای اوج مراسم جا بمانید.
• مراسم روز اربعین: مراسم اصلی و رسمی در حرم‌های مطهر کربلا در روز بیستم صفر به تقویم عراق برگزار می‌شود.

بنابراین، همیشه قبل از سفر، تاریخ دقیق اربعین در عراق را از منابع معتبر خبری یا اطلاعیه‌های رسمی دفتر آیت‌الله سیستانی و عتبات عالیات استعلام کنید.

جدول مقایسه‌ خلاصه‌ای از تفاوت‌ها

درک این نکته بسیار مهم است که این تفاوت، نشانه اختلاف یا تفرقه نیست، بلکه نتیجه طبیعی تفاوت در استنباط‌های فقهی (اجتهاد) است. در مذهب شیعه، مراجع تقلید ممکن است بر اساس ادله و روایاتی که در اختیار دارند، در برخی مسائل فرعی نظرات متفاوتی داشته باشند که کاملاً محترم و پذیرفته‌شده است.

این موضوع مانند تفاوت در نحوه خواندن نماز یا سایر احکام جزئی است و به اصل و اساس دین و ارادت مشترک به اهل‌بیت (ع) هیچ خدشه‌ای وارد نمی‌کند. در حقیقت، این پویایی فقهی یکی از نقاط قوت مذهب تشیع به شمار می‌رود.

نتیجه‌گیری

در پایان، بار دیگر به سؤال اصلی بازگردیم: چرا اربعین در عراق یک روز بعد از ایران است؟

• دلیل اصلی، تفاوت در روش اثبات آغاز ماه قمری صفر است.
• در ایران، رؤیت هلال ماه با ابزارهای پیشرفته مانند تلسکوپ نیز برای شروع ماه جدید کافی است.
• در عراق، بر اساس نظر فقهی آیت‌الله سیستانی، ملاک اصلی رؤیت هلال با چشم غیرمسلح است.
• این اختلاف فقهی محترم، باعث می‌شود گاهی ماه صفر در عراق یک روز دیرتر آغاز شود و در نتیجه، اربعین نیز یک روز به تاخیر بیفتد.

این تفاوت نباید باعث نگرانی یا سردرگمی زائران شود. مهم آن است که با درک این موضوع، برنامه‌ریزی سفر خود را بر اساس تقویم رسمی عراق انجام دهید. در نهایت، آنچه اهمیت دارد، عشق و ارادت قلبی به امام حسین (ع) و حضور در این اقیانوس بیکران انسانیت است؛ هدفی مشترک که همه ما را فارغ از این تفاوت‌های جزئی، در مسیر کربلا همدل و هم‌قدم می‌کند.